Η βαρετή αλήθεια για την Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας (βίντεο)

Ακολουθεί η μετάφραση του βίντεο:

Οι σύγχρονοι συγγραφείς κάνουν διαφορετικούς ισχυρισμούς για το ποιος κατέστρεψε τη Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας. Κάποιοι κατηγορούν τον Ιούλιο Καίσαρα ενώ άλλοι κατηγορούν έναν χριστιανικό όχλο ή τους εισβολείς Άραβες. Ποιος όμως ευθύνεται πραγματικά για τον χαμό της Βιβλιοθήκης; 

Υπάρχουν πολλές ιστορίες που λέγονται για την βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας που δεν νομίζω ότι είναι απαραιτήτως αξιόπιστες. Υπάρχει μια ιστορία για το πως απέκτησε βιβλία, δηλαδή το πως απέκτησε βιβλία παίρνοντας κάθε φορά τα βιβλία από ένα πλοίο και τα αντέγραφαν και μετά τα έδιναν πίσω στο πλοίο. Είμαι επιφυλακτικός στο αν αυτό συνέβη πραγματικά. Υπάρχει επίσης μια ιστορία ότι ξεγέλασαν τους Έλληνες ώστε να τους δώσουν όλα τα αντίγραφα των μεγάλων Αθηναίων δραματουργών.

Είμαι πάρα πολύ επιφυλακτικός για τον ισχυρισμό ότι η βιβλιοθήκη περιλάμβανε εκατοντάδες χιλιάδες τόμους. Αυτό είναι απλώς περίεργο. Και έχω λόγους να το σκέφτομαι αυτό, αλλά δεν θέλω να πλατιάσω το βίντεο εξετάζοντας όλα αυτά. Για αυτό το οποίο θέλω να μιλήσω σε αυτό το βίντεο είναι ο πιο τρομερός μύθος, ο μεγαλύτερος μύθος και ο πιο διάσημος – αυτός για τον οποίο όλοι έχουν ακούσει, ότι ένας κακός ήρθε κάποια στιγμή και κατέστρεψε την βιβλιοθήκη.

Υπάρχουν τρεις κακοί στους οποίους αποδίδεται αυτή η πράξη.

Σύμφωνα με μια εκδοχή της ιστορίας – μιλώ για τις σύγχρονες αφηγήσεις της ιστορίας της βιβλιοθήκης, διότι υπάρχουν τρεις διαφορετικές εκδοχές για την καταστροφή της Βιβλιοθήκης  της  Αλεξάνδρειας.

1.   Μία απ’ αυτές λέει ότι το έκανε ο Ιούλιος Καίσαρας το 48 π.Χ. κατά λάθος, κατά την διάρκεια μιας μάχης.

2.   Μια άλλη ιστορία λέει ότι το έκαναν οι Χριστιανοί το 391 μ.Χ. και

3.   Το έκαναν οι Μουσουλμάνοι όταν κατέκτησαν την Αίγυπτο το 641.

Τίποτα από αυτά δεν είναι αλήθεια. Επειδή στην πραγματικότητα, η Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας δεν έφτασε σε ένα δραματικό τέλος, μόνο σε ένα σημείο μέσα στον χρόνο, μέσα από τα χέρια ενός άσεμνου παράγοντα. Δεν συνέβη αυτό.

Οι δυο βιβλιοθήκες

Πρώτα απ’ όλα, θέλω να διευκρινίσω ότι υπήρχαν δύο διαφορετικές βιβλιοθήκες. Και εδώ συμβαίνει κάποια σύγχυση, επειδή στην δημοφιλή εκδοχή του μύθου, αυτές οι δύο βιβλιοθήκες ήταν κατά κάποιον τρόπο συνδυασμένες μεταξύ τους, όμως, υπήρχαν δύο ξεχωριστές βιβλιοθήκες. Η  πρώτη ήταν στο Μουσείο.

Τα μουσεία στον αρχαίο κόσμο ήταν  ναοί αφιερωμένοι στις εννέα Μούσες της ελληνικής μυθολογίας. Ήταν τόποι λατρείας, επομένως, ήταν διαφορετικά από το πως είναι τώρα τα σύγχρονα μουσεία.

Υπήρχε αυτό το μεγάλο Μουσείο που χτίστηκε στην Αλεξάνδρεια στις πρώτες μέρες της δυναστείας των Πτολεμαίων, το οποίο στέγαζε μία βιβλιοθήκη, και ήταν κάτι σύνηθες στον αρχαίο κόσμο οι ναοί να περιλαμβάνουν μία βιβλιοθήκη, μια συλλογή από βιβλία.

Αλλά αυτή έγινε πολύ διάσημη επειδή είχε την φήμη ότι ήταν μεγάλη, εκ των υστέρων τουλάχιστον.

Μεταγενέστεροι συγγραφείς, εκατοντάδες χρόνια αργότερα θα έλεγαν: «Ω!.. η βιβλιοθήκη ήταν πράγματι μεγάλη!». Αξίζει πιθανώς να σημειωθεί ότι δεν έχουμε σύγχρονες πηγές που να αναφέρουν για το πως ήταν η βιβλιοθήκη την περίοδο της ακμής της. Όλες οι πληροφορίες μας σχετικά με την βιβλιοθήκη προέρχονται από μεταγενέστερους συγγραφείς, εκατοντάδες χρόνια αργότερα, που έγραφαν γι’ αυτήν εκ των υστέρων. Και πιθανότατα, με τον τρόπο που γράφουν γι’ αυτό, μερικές φορές υπάρχει ένα είδος νοσταλγίας για την χρυσή εποχή.

Αλλά ούτως ή άλλως, τον 3οπ.Χ. αιώνα (200 π.Χ - 300π.Χ.) ιδρύθηκε το Μουσείο και περιλάμβανε μια βιβλιοθήκη - ως μέρος του Μουσείου, μέσα στο συγκρότημα του ναού.

Τώρα αυτό ήταν στην δυναστεία των Πτολεμαίων (450 π.Χ. – 50 π.Χ.), στον απόηχο των κατακτήσεων του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Και το Μουσείο άντεξε στην διάρκεια αρκετών αιώνων, ενώ στην συνέχεια τελείωσε κατά την Ρωμαϊκή περίοδο.

Μετά, υπήρχε μία δεύτερη βιβλιοθήκη η οποία στεγαζόταν σε έναν διαφορετικό ναό που ονομαζόταν Σεραπείο (ή Σαράπιο), που ήταν ναός αφιερωμένος στην ελληνιστική θεότητα του Σέραπη, και αυτό είναι από την ύστερη Ρωμαϊκή περίοδο.

Το Μουσείο

Τώρα, υπάρχουν κάποια πράγματα που είναι όντως αληθινά σχετικά με την ιστορία.

1.   Είναι αλήθεια ότι η βιβλιοθήκη υπήρχε στο Μουσείο.

2.   Είναι αλήθεια ότι ιδρύθηκε τον 3ο αιώνα π.Χ., τουλάχιστον είναι πιθανόν να είναι αλήθεια, επειδή πρόσφατα, υπήρξε κάποια αμφισβήτηση γι αυτό στην βιβλιογραφία, αλλά ο 3ος αιώνας π.Χ. είναι ο πιο πιθανός.

3.   Είναι αλήθεια ότι φιλοξενούσε λόγιους, και αυτοί οι μελετητές έφταναν από διαφορετικές περιοχές του ελληνιστικού κόσμου.

4.   Είναι αλήθεια ότι έκαναν επιστήμη και λογοτεχνία, τουλάχιστον έτσι πιστεύουμε.

Θέλω να πω, ότι δεν έχουμε καμμία άμεση απόδειξη γι΄ αυτό. Αλλά γνωρίζουμε ότι υπήρχαν διανοούμενοι που δούλευαν στην Αλεξάνδρεια τον 3ο αι. οπότε, φαίνεται λογικό ότι θα ήταν στην βιβλιοθήκη.

Το απόγειό της, το 200 π.Χ.

 Και έτσι είναι. Όσο πιο κοντά φτάνουμε στον μύθο αυτού του υπέροχου ιδρύματος, αυτού του ερευνητικού ινστιτούτου, με αυτήν την συλλογή βιβλίων και τους ανθρώπους που έκαναν επιστήμη μαζί, ήταν ο 3ος αι. π.Χ. αν διαβάσετε για την Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας σε μια μοντέρνα εργασία, όπως ένα σύγχρονο άρθρο ή κάτι τέτοιο, θα κατονομάζει συχνά επιστήμονες και λογοτεχνικά πρόσωπα που εργάζονταν εκεί, εκείνη την εποχή. (Από το 400 π.Χ έως το 220 π.Χ., ήταν οι: Ζηνόδοτος, Καλλίμαχος, Απολλώνιος, Ερατοσθένης, Αριστοφάνης, Αρίσταρχος).

Όμως όλα αυτά τα παραδείγματα που δίνουν είναι άνθρωποι που έζησαν τον 3ο αι. π.Χ. ή ίσως στις αρχές του 2ου αι. π.Χ. και υπάρχει ένας λόγος για τον οποίο αυτά τα ονόματα προέρχονται πάντα από εκείνη την χρονική περίοδο, από τους πρώιμους Πτολεμαίους και όχι από μεταγενέστερες. Και αυτό επειδή τότε, η Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας ήταν πραγματικά ενεργή και σημαντική και όχι αργότερα.

Η παρακμή

Όταν φτάσετε στα μέσα έως τα τέλη του 2ου αι. π.Χ., τα πράγματα αλλάζουν προς το χειρότερο. Τώρα δεν έχουμε άμεσες αποδείξεις γι᾽αυτό, σχετικά με την ίδια βιβλιοθήκη, επειδή στην πραγματικότητα έχουμε εξαιρετικά λίγες πληροφορίες όσον αφορά τα ιστορικά δεδομένα.

Δεν έχουμε αρχαιολογικές πληροφορίες, ουσιαστικά καμμία. Στον χώρο του Μουσείου δεν έχουν γίνει ανασκαφές. 

Και οι λογοτεχνικές αναφορές στην βιβλιοθήκη είναι πολύ σπάνιες. Έχουμε μόνο λίγες αναφορές σε διάφορες πηγές, απλώς εν παρόδω, όταν μιλάμε για κάτι άλλο. Επομένως, έχουμε εξαιρετικά περιορισμένες πληροφορίες για να συνεχίσουμε.

 Όμως, γνωρίζουμε κάποια πράγματα που συνέβαιναν στην Αλεξάνδρεια και στην Αίγυπτο τον 2ο αι. π.Χ., επειδή γνωρίζουμε την γενική πολιτική ιστορία των Πτολεμαίων, και γνωρίζουμε ότι κατά την διάρκεια του 2ου αι. η κατάσταση στην Αίγυπτο έγινε αισθητά χειρότερη σε σύγκριση με τον 3ο αι. Πίσω στον 3ο αι. π.Χ., η Αίγυπτος ήταν ακμάζουσα χώρα.

Το Βασίλειο των Πτολεμαίων ήταν σταθερό και ισχυρό, και αυτή ήταν η κύρια περίοδος κατά την οποία λειτούργησε η βιβλιοθήκη. Και όλες οι ιστορίες, παρεμπιπτόντως, που μιλούν για την βιβλιοθήκη πάντα μιλούν γι΄αυτήν την χρονική περίοδο – μιλάνε για την βιβλιοθήκη επι Πτολεμαίου Β΄ ή επί Πτολεμαίου Γ’, και οι δύο ήταν βασιλείς του 3ου αιώνα. Αλλά φτάνοντας στον 2ο αι. το Βασίλειο των Πτολεμαίων συρρικνώθηκε, έχασε έδαφος.

Οι πόλεμοι

Υπήρχαν μερικές φορές που γίνονταν εισβολές από τους Σελευκίδες στην διάρκεια του. Οι Πτολεμαίοι και οι Σελευκίδες έκαναν πολέμους μεταξύ τους και μερικές φορές τα στρατεύματα των Σελευκιδών έφταναν στο Δέλτα του Νείλου. Υπήρχαν ταραχές στην Αλεξάνδρεια κατά καιρούς. Στην χώρα γίνονταν εμφύλιοι πόλεμοι. Και η Αλεξάνδρεια έγινε ένα πολύ λιγότερο φιλόξενο μέρος για τους μελετητές που ήθελαν να εργαστούν εκεί.

Το Μουσείο και η Βιβλιοθήκη ήταν στο απόγειο της άνθησης τους από το 250 – 150 π.Χ., ενώ από το 150 – 50 π.Χ., ήταν στην παρακμή τους.

Πιθανώς, το πιο δραματικό γεγονός από αυτήν την χρονική περίοδο είναι ότι υπήρξε ένας εμφύλιος πόλεμος.

Από την μία πλευρά του εμφυλίου ήταν ο Πτολεμαίος Η’. λοιπόν, μπήκε μέσα και ανέκτησε τον έλεγχο της Αλεξάνδρειας και στην συνέχεια εφάρμοσε αντίποινα εναντίον των πολιτικών του αντιπάλων εκεί, συμπεριλαμβανομένων πολλών φιλόσοφων που ήταν υποστηρικτές του αντιπάλου του στον εμφύλιο πόλεμο.

Κατά την διάρκεια αυτών των αντίποινων, μερικοί από τους φιλόσοφους στην πόλη έμειναν ζωντανοί. Άλλοι έφυγαν από την πόλη. Και υπήρχαν άλλα μέρη για να πάνε οι μελετητές.

Μερικές φορές, στον σύγχρονο μύθο για την Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας υπάρχει αυτή η υπονοούμενη ιδέα ότι ήταν «Η» Βιβλιοθήκη, η ΜΟΝΗ βιβλιοθήκη που περιείχε όλες τις πληροφορίες του κόσμου και δεν υπήρχε άλλη βιβλιοθήκη πουθενά αλλού. Αυτό δεν είναι αλήθεια.

Βιβλιοθήκες στον ελληνιστικό κόσμο.

Υπήρχαν και άλλα μέρη για τους μελετητές να πάνε και να κάνουν αυτό που έκαναν στο Μουσείο, υπήρχαν πολλες βιβλιοθήκες σε όλον τον ελληνιστικό κόσμο. Υπήρχαν παντού ελληνιστές ηγεμόνες που ευχαρίστως θα ήταν προστάτες φιλοσόφων και λογοτεχνικών προσωπικοτήτων. Και έτσι, αντί να πάνε στην Αλεξάνδρεια, πήγαιναν στην Ελλάδα ή στην Μικρά Ασία.

Η πιο αξιοσημείωτη από αυτές τις τοποθεσίες ήταν η Πέργαμος, ή οποία ήταν μικρασιατική πολη. Και για πολύ καιρό ήταν πνευματικός αντίπαλος της Αλεξάνδρειας. Ειχε την δική της βιβλιοθήκη, ειχε τους δικούς της μελετητές που εργάζονταν εκεί. 

Αυτό δεν σημαίνει ότι το Μουσείο έπαψε να λειτουργεί ή ότι η βιβλιοθήκη έπαψε να λειτουργεί.

Πέργαμος (PDF)

Συνέχισαν όλη εκείνη την περίοδο, και εξακολουθούσαν να εργάζονται άνθρωποι εκεί και πιθανώς να κάνουν κάτι, δεν ξέρω, να σπουδάζουν ποίηση ή κάτι τέτοιο. Αλλά θα έμοιαζαν περισσότερο με τοπικά ταλέντα, όχι μεγάλα ονόματα στην διεθνή σκηνή.

Οι πάπυροι

Και υπάρχει κάτι που αξίζει να σημειωθεί εδώ και αυτό είναι η ρεαλιστική διάρκεια ζωής ενός ρολού παπύρου. Έχουν βρεθεί έγγραφα παπύρου στην Αίγυπτο που χρονολογούνται εκατοντάδες, ακόμα και χιλιάδες χρόνια πριν. Αλλά αυτοί οι πάπυροι βρέθηκαν σε πολύ ξηρή κατάσταση.

Αλλά η Αλεξάνδρεια δεν είναι ξηρός τόπος, έχει υγρασία. Και έτσι τα βιβλία που ήταν αποθηκευμένα στην βιβλιοθήκη δεν θα είχαν επιβιώσει για αιώνες και αιώνες. Θα είχαν αποσυντεθεί και θα είχαν καταρρεύσει πολύ πιο γρήγορα, πιθανώς μέσα σε έναν αιώνα περίπου. Και αυτό είναι κάτι που πρέπει να έχετε κατά νου όταν μιλάτε για την καταστροφή της βιβλιοθήκης.

Είναι σαν να δημιουργήθηκε τον 2ο αιώνα π.Χ. και στην συνέχεια καταστράφηκε τον 4ο αιώνα μ.Χ. Δηλαδή, είχε διάρκεια 600 χρόνια; Ή αν καταστράφηκε από τους Μουσουλμάνους θα είχε διάρκεια 800-900 χρόνια;

Κανένα από τα βιβλία που τοποθετήθηκαν στην βιβλιοθήκη τον 3ο αι. π.Χ. δεν θα είχε τόση μεγάλη αντοχή σε τόση διάρκεια. Θα έπρεπε να υπάρχουν άλλα βιβλία. Και αυτό απαιτεί συνεχή συντήρηση, έχοντας το προσωπικό σε ετοιμότητα για να κάνει όλη την αντιγραφή και να διατηρεί αυτήν την συλλογή σε μια χρονική περίοδο αιώνων. Να αντιγράφει συνεχώς από αιώνα σε αιώνα, μετά από αιώνες. και αυτό προϋποθέτει ότι η βιβλιοθήκη ήταν ένα σταθερό και λειτουργικό και καλά χρηματοδοτούμενο ίδρυμα σε όλους αυτούς τους αιώνες, κάτι που δεν ίσχυε απαραίτητα.

Ξέρετε, ανάφερα τον Πτολεμαίο τον 8ο που μπήκε και προκάλεσε τον όλεθρο στην επιστημονική κοινότητα της Αλεξάνδρειας. Δεν ήταν μία μεμονωμένη περίπτωση. Υπήρχαν και άλλες περιπτώσεις που συνέβησαν κάτι τέτοιο.

Ο Ιούλιος Καίσαρας

‘Ετσι, μέχρι να φτάσουμε στον Καίσαρα το 48 π.Χ., η βιβλιοθήκη ήταν πιθανότατα μικρότερη από ότι ήταν τον 3ο αι. π.Χ.

Τώρα ο Καίσαρας πολεμούσε σε μία μάχη. Έβαλε φωτιά σε μερικά αιγυπτιακά πλοία. Αυτή η φωτιά εξαπλώθηκε στην ξηρά και έκαψε κάποια κτίρια στην πόλη, δεν γνωρίζουμε ποια κτίρια ή σε ποιον βαθμό εξαπλώθηκε η φωτιά.

 Όμως, ανάλογα με τον τρόπο που ερμηνεύουμε τις πηγές, είτε το πως η φωτιά επηρέασε την βιβλιοθήκη στο Μουσείο, είτε το πως έκαψε κάποια άλλα βιβλία σε άλλα σημεία της πόλης. Αφού κοίταξα τις πηγές, τείνω να πιστεύω, ότι η φωτιά επηρέασε άμεσα την βιβλιοθήκη και κατέστρεψε μερικά από τα βιβλία εκεί.

Υπάρχουν όμως ιστορικοί που παίρνουν και τις δύο θέσεις σε αυτό.

Η τοποθεσία του Μουσείου δεν είναι γνωστή με βεβαιότητα, εκτός από το ότι ήταν μέρος του ανακτορικού συγκροτήματος και κοντά στο λιμάνι.

Αλλά υπάρχει μία πτυχή αυτού που θέλω να επιστήσω την προσοχή. Δύο από τις πηγές που έχουμε για την φωτιά του Καίσαρα, λένε ότι κατέστρεψε ολόκληρη τη βιβλιοθήκη.

Και οι δύο αυτές πηγές είναι του 2ου αιώνα, επομένως είναι περίπου 200 χρόνια μετά το συμβάν.

Ένας είναι ο Πλούταρχος, στις αρχές του αιώνα (110 μ.Χ.) και ο Γέλλιος στα τέλη του αιώνα (180 μ.Χ.).

Και πάλι πρόκειται για τον 2ο αι. μ.Χ., δηλαδή το 100 μ.Χ.

Καμμία από αυτές δεν είναι ιδιαίτερα αξιόπιστες ιστορικές πηγές.

Δηλαδή, ό,τι λέγεται για τα ιστορικά γεγονότα δεν πρέπει να το παίρνουμε ως δεδομένο. Και οι δύο ενδείξεις είναι για το πώς ένας μορφωμένος λαϊκός άνθρωπος του 2ου αιώνα θα έβλεπε τα πράγματα.

Το γεγονός ότι καί οι δύο λένε ότι η Μεγάλη Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας καταστράφηκε από τον Ιούλιο Καίσαρα τον 1ο αι. π.Χ. υποδεικνύει ότι τότε δεν φαινόταν παράλογο για κάποιον να το πει τον 2ο αι. μ.Χ.

Τι θέλω να πώ. Τον 2ο αι μ.Χ., οι άνθρωποι, προφανώς, δεν θεωρούσαν την Μεγάλη Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας ως κάτι που ήταν σύγχρονο με αυτούς. Το έβλεπαν σαν κάτι στο παρελθόν.

Η εικόνα που σχηματίζεται στο μυαλό μου είναι ότι η βιβλιοθήκη δημιουργήθηκε τον 3ο αιώνα π.Χ. και υπήρχε κάπως αυτή η εξιδανικευμένη έκδοσή της ή τουλάχιστον, όσο πιο κοντά μπορούμε να φτάσουμε σε αυτήν την εξιδανικευμένη έκδοση της Βιβλιοθήκης της Αλεξάνδρειας που υπήρχε τότε.

Όμως, πέρασε μια περίοδο παρακμής στην ύστερη Πτολεμαϊκή περίοδο. Και στη συνέχεια η πυρκαγιά του Ιούλιου Καίσαρα είτε  επηρέασε την βιβλιοθήκη είτε όχι, σε κάθε περίπτωση η βιβλιοθήκη ήταν ήδη μια σκιά του παλιού της εαυτού.

Και τότε ουσιαστικά, έπαψε να υπάρχει η βιβλιοθήκη στην μυθολογική ή την θρυλική της μορφή όταν φτάνουμε πλέον στον 1ο αιώνα, τον 2ο αι. μ.Χ.

Έχουμε μια ένδειξη από τον Στράβωνα. Ο Στράβων  (Αμάσεια Πόντου, 64 π.Χ. - Αμάσεια Πόντου, 24 μ.Χ.) ήταν γεωγράφος ο οποίος έζησε μεταξύ του τέλους του 1ου αι. π.Χ. και στις αρχές του 1ου αι. μ.Χ., με άλλα λόγια γύρω στην εποχή του Χριστού. Έγραψε ένα γεωγραφικό έργο όπου σε ένα σημείο μιλά για τον Ερατοσθένη και λέει: «…γιατί έχει διαβάσει πολλές ιστορικές πραγματείες με τις οποίες ήταν καλά εφοδιασμένος, αν είχε μια βιβλιοθήκη τόσο μεγάλη, όσο λέει ο Ίππαρχος ότι ήταν». (Στράβων 2.1.5).

Εδώ λοιπόν ο Στράβων βασικά λέει ότι την εποχή του Ερατοσθένη (Κυρήνη, 276 π.Χ. – Αλεξάνδρεια, 194 π.Χ.) η βιβλιοθήκη ήταν πολύ μεγάλη. Και ήταν στην Αλεξάνδρεια στα τέλη του 1ου αι. π.Χ., δύο ή τρεις δεκαετίες μετά την πυρκαγιά του Ιούλιου Καίσαρα. Και ενώ περιγράφει το Μουσείο, δεν αναφέρει την βιβλιοθήκη του Μουσείου, που δεν είναι απαραίτητα σημαντικό. Στην πραγματικότητα υποθέτω ότι είναι σημαντικό αν η βιβλιοθήκη ήταν πράγματι μεγάλη υπόθεση ακόμα και τον 1ο αιώνα.

Αλλά για μένα αυτό το απόφθεγμα του Στράβωνa πραγματικά ενισχύει αυτήν την σειρά γεγονότων. Από την σκοπιά του Στράβωνα, στο τέλος της Πτολεμαϊκής Περιόδου, η οποία είχε τελειώσει τώρα, στην αρχή της Ρωμαϊκής Αιγύπτου. Σύμφωνα με την άποψη του, η Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας ήταν κάτι που υπήρχε στο παρελθόν. Η βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας του θρύλου, πρεπει να πώ.

Υπήρχαν ακόμα βιβλιοθήκες στην Αλεξάνδρεια, όπως υπήρχαν ακόμη βιβλιοθήκες και αλλού στον ρωμαϊκό κόσμο. Αλλά αυτή η ιδέα της τεράστιας βιβλιοθήκης με όλη την επιστημονική γνώση να υπάρχει εκεί, ήταν κάτι που ήταν παρελθόν για τον Στράβωνα.

Επομένως, μετά από αυτό, σε αυτό το σημείο δεν μπορείτε να μιλήσετε για μια Μεγάλη Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας.

Δεν μπορείτε να μιλήσετε για τους Χριστιανούς ή για τους Μουσουλμάνους που καταστρέφουν μια Μεγάλη Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας. Είχε χαθεί ήδη πριν φτάσετε στα τέλη του 1ου αιώνα π.Χ.

Μήπως όμως κατηγορούμε τον Ιούλιο Καίσαρα τότε;  Μήπως φταίει αυτός που καταστράφηκε η Μεγάλη Βιβλιοθήκη;

Δεν νομίζω γιατί ήταν ήδη σε παρακμή πριν εμφανιστεί ο Ιούλιος Καίσαρας. Και πρέπει να σημειώσω ότι υπήρχε ακόμα μια βιβλιοθήκη μετά. Έχουμε αναφέρει στο ιστορικό αρχείο μιας βιβλιοθήκης που υπήρχε τον 1ο, 2ο, 3ο αιώνα μ.Χ.

Επομένως, δεν είναι σαν να έπαψε να υπάρχει μια βιβλιοθήκη στην Αλεξάνδρεια. Το καλύτερο που θα μπορούσατε να πείτε (ή το χειρότερο που θα μπορούσατε να πείτε, υποθέτω, ανάλογα πως το θέτετε), είναι ότι ο Ιούλιος Καίσαρας μείωσε το μέγεθος της συλλογής. Αλλά ακόμη και στην εποχή του, δεν ήταν μεγάλο πράγμα του θρύλου.

    "Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας: Ο τελευταίος βιβλιοθηκάριος", πίνακας σε λάδι

Το Σεραπείο

Τώρα, ανέφερα ότι υπήρχαν δύο βιβλιοθήκες στην Αλεξάνδρεια. Υπήρχε η βιβλιοθήκη του Μουσείου που ιδρύθηκε από τους Πτολεμαίους και η βιβλιοθήκη του Σέραπη που βρισκόταν σε διαφορετικό μέρος της πόλης, σε διαφορετικό ναό (προς τιμήν του Αιγύπτιου θεού Σέραπη).

Τώρα, η βιβλιοθήκη του Μουσείου συνέχισε να λειτουργεί για λίγο. Δεν γνωρίζουμε πότε ακριβώς σταμάτησε. Γνωρίζουμε πότε το Μουσείο ως φυσικός χώρος, ως φυσικό σύμπλεγμα τελείωσε, και αυτό ήταν όταν ο Απριλιανός λεηλάτησε την Αλεξάνδρεια το 272 στο τέλος της Κρίσης του Τρίτου Αιώνα.

Το Μουσείο και το υπόλοιπο ανακτορικό συγκρότημα σε αυτό το μέρος της πόλης ισοπεδώθηκαν όλα στο έδαφος. Δεν γνωρίζουμε τι συνέβη με τα βιβλία που υπήρχαν στο Μουσείο, αν υποθέσουμε ότι υπήρχαν ακόμη βιβλία στο μουσείο εκείνη την εποχή. Απλώς δεν ξέρουμε, γιατί εκείνη την εποχή, τον 3ο αιώνα, το μουσείο δεν θεωρείτο πλέον η Μεγάλη Βιβλιοθήκη.

 Όπως είπα, δεν θεωρείτο Μεγάλη Βιβλιοθήκη, ούτε εκατοντάδες χρόνια πριν από αυτό.  Αλλά η κύρια βιβλιοθήκη ή η πιο διάσημη της πόλης βρισκόταν στο Σεραπείο. Και το Σεραπείο ήταν επίσης ένας πολύ παλιός χώρος λατρείας. Ήταν ναός που ιδρύθηκε επίσης από τους Πτολεμαίους.

Αλλά εκείνος ο παλιός πτολεμαϊκός ναός του Σέραπη είχε καεί το 181 και μετά οι Ρωμαίοι ξαναέχτισαν τον ναό σε μεγαλύτερη κλίμακα. Και ήταν αυτός ο ναός που στέγαζε τα βιβλία που αναφέρονται ως Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας σε ιστορίες για τους Χριστιανούς ή τους Μουσουλμάνους που κατέστρεψαν τη Μεγάλη Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας.

Αυτό αναφέρεται στην βιβλιοθήκη του Σέραπη, το Σεραπείο. Αλλά το Σεραπείο δεν ήταν «μεγάλη βιβλιοθήκη» με την έννοια που οι θρύλοι θα μας έκαναν να πιστέψουμε.  Δεν είχαν, απ΄όσο γνωρίζω, εννοώ ότι υπάρχουν πολλά ακόμα για μένα να διαβάσω για το Σεραπείο, αλλά με βάση όσα έχε διαβάσει μέχρι στιγμής, δεν είχε μια ομάδα μελετητών που να πλήρωνε η κυβέρνηση, επιστήμη και φιλοσοφία. Δεν είχε μία τεράστια βιβλιοθήκη, μία παγκοσμίου φήμης βιβλιοθήκη.

Σίγουρα δεν περιείχε όλη τη γνώση του κόσμου στη βιβλιοθήκη του. Ήταν απλώς η τυπική βιβλιοθήκη του ναού σας που θα είχε ένας οποιοσδήποτε ειδωλολατρικός ναός.

Και το Σεραπείο ήταν ένας πολύ μεγάλος ναός και στα τέλη του 4ου αιώνα ήταν ο κύριος ειδωλολατρικός ναός της πόλης. Οπότε, ναι, είχε πιθανώς την μεγαλύτερη βιβλιοθήκη στην πόλη. Αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι ήταν «Η Μεγάλη Βιβλιοθήκη» του θρύλου. Ήταν απλώς μια βιβλιοθήκη ενός ναού.

Έτσι, όταν οι Χριστιανοί κατέστρεψαν το Σεραπείο το 391, δεν κατέστρεφαν την Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας του θρύλου. Δεν ξέρουμε καν, αν κατέστρεφαν τη βιβλιοθήκη που στεγαζόταν στο Σεραπείο.

Όσον αφορά τις αφηγήσεις για την καταστροφή του Σεραπείου, έχουμε αρκετές πηγές σχετικά με αυτό. Μερικά από αυτά είναι αρκετά λεπτομερή. Αλλά κανένα από αυτά δεν αναφέρει βιβλία. Μιλούν πάντα για το πως καταστράφηκε το λατρευτικό άγαλμα του Σέραπη. Μιλούν για άλλα γεγονότα που συμβαίνουν γύρω από αυτήν την κατάσταση της καταστροφής του ναού. Αλλά δεν αναφέρουν την καταστροφή μιας βιβλιοθήκης. Και μπορεί να μην ίσχυε καν ότι τα βιβλία καταστράφηκαν, έστω ακόμα και αν υπήρχαν βιβλία εκεί.

Το συγκρότημα του ναού ήταν αυτή η πλατεία και μετά υπήρχε, όχι στη μέση αλλά κάπως στη μέση, η πραγματική δομή που ήταν ο ναός του Σέραπη. Και μετά υπήρχαν μερικές άλλες κατασκευές στη μέση της πλατείας. Και μετά γύρω κάπου στην άκρη της πλατείας υπήρχε μία κιονοστοιχία ή μάλλον διπλή κιονοστοιχία, και μετά υπήρχαν μικρά δωμάτια έξω από την κιονοστοιχία, και εκεί κρατούνταν τα βιβλία.

Και τα βιβλία κρατήθηκαν σε ξύλινα σεντούκια, γιατί δεν βρισκόμαστε πια στην εποχή των παπύρων, όπως στην εποχή των Πτολεμαίων. Τώρα τα βιβλία έχουν την μορφή κωδικών. Ξέρετε, είτε έναν κώδικα που ανοίγει έτσι, σαν ένα βιβλίο, όπως τα σύγχρονα μας βιβλία είναι κώδικες. Έτσι, οργανώθηκε η βιβλιοθήκη.

Δεν ήταν σαν τα ράφια και τα ράφια και ο χριστιανικός όχλος απλώς μπήκε και έκαψε όλα τα βιβλία, όλους τους ρολούς, οτιδήποτε. Δεν είναι αυτό που συνέβη. Μπήκαν μέσα και επιτέθηκαν στον ναό. Αλλά η πλατεία έμεινε ανέπαφη. Και πιστεύω ότι η κιονοστοιχία έμεινε ανέπαφη επίσης. Τώρα, μπορεί να μπήκαν σε αυτά τα δωμάτια και να άνοιξαν τα σεντούκια και να κατέστρεψαν τα βιβλία που υπήρχαν μέσα, αλλά δεν αναφέρεται κάτι τέτοιο στις πηγές. Ίσως οι χριστιανοί να κατέστρεψαν τα βιβλία. Ίσως πήραν τα βιβλία και τα κράτησαν. Ίσως τα μοίρασαν σε εκκλησίες. Ίσως τα πούλησαν στην ανοιχτή αγορά. Δεν ξέρουμε τι απέγιναν αυτά τα βιβλία.

Οι Μουσουλμάνοι

Ανέφερα ότι υπήρχαν τρεις κακοί της ιστορίας, ανάλογα με την εκδοχή της ιστορίας που ακούτε: είτε το έκανε ο Ιούλιος Καίσαρας, είτε οι Χριστιανοί, είτε οι Μουσουλμάνοι. Μπορείτε πιθανώς να μαντέψετε τι σκέφτομαι για τον ισχυρισμό ότι οι Μουσουλμάνοι κατέστρεψαν την Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας. Αλλά δεν πρόκειται να μιλήσω γι’ αυτό σε αυτό το βίντεο. Αν θέλετε μπορείτε να δείτε το βίντεο του Al Muqaddimah, μιλάει για όλα αυτά.

  (Η αντίληψη ότι οι Μουσουλμάνοι κατέστρεψαν τη βιβλιοθήκη, προέρχεται από έναν ύστερο μεσαιωνικό χρονικογράφο που αποδίδει στον χαλίφη Ομάρ ένα σχέδιο καταστροφής ειδωλολατρικών κειμένων που βρέθηκαν κατά την κατάκτηση της Αιγύπτου. Ωστόσο, αυτή η ιστορία δεν εμφανίζεται παρά πολλούς αιώνες μετά το γεγονός και θεωρείται ευρέως ως απόκρυφη).

Τα τρία σημεία

Τώρα, όσον αφορά τον θρύλο και την θρυλική καταστροφή της βιβλιοθήκης, θέλω να σας αφήσω σε τρία σημεία:

1.   Πρώτα απ’ όλα, το τέλος της Βιβλιοθήκης της Αλεξάνδρειας δεν προκάλεσε μία Σκοτεινή Εποχή, προφανώς, γιατί αν τελείωσε πριν καν την εποχή του Ιούλιου Καίσαρα, τότε δεν υπάρχει κάποια σύνδεση μεταξύ αυτών των δύο.

2.   Δεύτερον, η Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας δεν ήταν η μοναδική βιβλιοθήκη στον κόσμο. Υπήρχαν άλλες βιβλιοθήκες στον ελληνορωμαϊκό κόσμο, τόσες που καταστρέφοντας μία βιβλιοθήκη, δεν πρόκειται από μόνη της, να προκαλέσει κατακλυσμική απώλεια στην ανθρώπινη γνώση.

3.   Τρίτον, οι ιστορικές διαδικασίες έχουν συνήθως πολύπλοκες αιτίες. Δεν είναι σύνηθες ένα μεμονωμένο ιστορικό γεγονός, όπως η καταστροφή μιας βιβλιοθήκης για παράδειγμα, να έχει τεράστιες επιπτώσεις που θα αντηχούσαν σε αιώνες ιστορίας. Συνήθως, μεγάλες αλλαγές, μεγάλες ιστορικές αλλαγές, όπως αλλαγές στην γνώση, αλλαγές στην κοσμοθεωρία, αλλαγές στην θρησκεία, τέτοια πράγματα, δεν προκαλούνται από ένα μόνο πράγμα, προκαλούνται από πολλούς διαφορετικούς παράγοντες.

ΠΗΓΗ:

 Η βαρετή αλήθεια για τη Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας

Premodernist You Tube Channel

 Για της καταστροφή της Βιβλιοθήκης από τους Μουσουλμάνους: Δείτε το βίντεο, εδώ

ΔΕΙΤΕ ΕΠΙΣΗΣ

---

ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

[1] Για τον έλεγχο της πραγματικότητας, για το τι κάνουμε

 't know about the Library of Alexandria, βλέπε Roger S. Bagnall, “Alexandria: Library of Dreams,” Proceedings of the American Philosophical Society 146, αρ. 4 (Δεκέμβριος 2002), 348–62.

Για τις μεθόδους απόκτησης βιβλίων, βλέπε επίσης 

S. Johnstone, “A New History of Libraries and Books in the Hellenistic Period”, Classical Antiquity 33, αρ. 2 (Οκτώβριος 2014), 364–65.

[2] Bagnall, «Alexandria: Library of Dreams», 351–56; Diana Delia, «From Romance to Rhetoric: The Alexandrian Library in Classical and Islamic Traditions», American Historical Review 97, αρ. 5 (Δεκέμβριος 1992), 1458–59.

[3] Η τοποθεσία του Μουσείου δεν είναι γνωστή με βεβαιότητα, εκτός από το ότι ήταν μέρος του ανακτορικού συγκροτήματος και κοντά στο λιμάνι: PM Fraser, Ptolemaic Alexandria, 3 vols. (Οξφόρδη: Clarendon Press, 1972), 1:15 ; Delia, “From Romance to Rhetoric”, 1450.

Σχετικά με τα αρχαία μουσεία ως ναοί στις Μούσες:

 Fraser, Ptolemaic Alexandria, 1:312–13.

[4] Fraser, Ptolemaic Alexandria, 1:315.

[5] Johnstone, «A New History of Libraries».

[6] Fraser, Ptolemaic Alexandria, 1:318–19, 333–35.

[7] Fraser, Ptolemaic Alexandria, 1:86.

[8] Fraser, Ptolemaic Alexandria, 1:85.

[9] Bagnall, «Alexandria: Library of Dreams», 358–59.

[10] Η άποψη ότι η φωτιά του Καίσαρα δεν επηρέασε τη Βιβλιοθήκη του Μουσείου βασίζεται εν μέρει στη φράση «αποθήκες βιβλίων» στο Cassius Dio (42.38). Ωστόσο, δείτε τα σχόλια του Hendrickson στο «The Serapeum: Dreams of the Daughter Library», Classical Philology 111, αρ. 4 (2016), 460–61.

[11] Πλούταρχος, Καίσαρας 49.3; Gellius, Attic Nights 7.17.3.

[12] Ο Στράβων περιγράφει το Μουσείο στις 17.1.8.

[13] Lionel Casson, Libraries in the Ancient World (New Haven, Conn.: Yale University Press, 2001), 47; Bagnall, «Alexandria: Library of Dreams», 357–58; Hendrickson, «The Serapeum», 461.

[14] Για μια εισαγωγή στο Serapeum, βλέπε Hendrickson, «The Serapeum». [15] Ο Ορόσιος λέει ότι τα σεντούκια των βιβλίων άδειασαν αλλά δεν λέει τι συνέβη με τα βιβλία (Ιστορίες κατά των ειδωλολατρών 6.15.32).