Ελληνιστική περίοδος: 600 χρόνια που μας αποκρύπτουν για την ανάμειξη των πολιτισμών
- alithognosia
- 20 Μαΐ 2024
- διαβάστηκε 15 λεπτά
Έγινε ενημέρωση: 11 Ιουλ 2024
Η Μακεδονική ή Ελληνιστική Αυτοκρατορία ήταν η ενοποιημένη περιοχή μετά τις κατακτήσεις του Μεγάλου Αλεξάνδρου που περιελάμβανε τις περιοχές απο τα παράλια της Αδριατικής, την Περσία, την Παλαιστίνη και την Αίγυπτο, στην Μεσοποταμία, φτάνοντας μέχρι την βορειοδυτική Ινδία. Ξεκίνησε απο το 338 π.Χ. και διαλύθηκε το 305 π.Χ. απο τους διαδόχους του.
Στην κλασική αρχαιότητα, η ελληνιστική περίοδος καλύπτει το χρονικό διάστημα της ελληνικής ιστορίας μετά την αρχαία Ελλάδα, μεταξύ του θανάτου του Μεγάλου Αλεξάνδρου το 323 π.Χ. και του θανάτου της Κλεοπάτρας Ζ΄ (30 π.Χ.), ακολουθούμενο από την εμφάνιση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, το 31 π.Χ. και την κατάκτηση του Πτολεμαϊκού Βασιλείου τον επόμενο χρόνο.
Η αρχαία ελληνική λέξη Ελλάς αναγνωρίστηκε σταδιακά ως η ονομασία της Ελλάδας, από την οποία προήλθε η λέξη ελληνιστική.
Ο όρος «ελληνιστικός» διακρίνεται από τον όρο «ελληνικός» στο ότι ο δεύτερος αναφέρεται στην ίδια την Ελλάδα, ενώ ο πρώτος περιλαμβάνει όλα τα αρχαία εδάφη υπό ελληνική επιρροή, ιδίως την Ανατολή μετά τις κατακτήσεις του Μεγάλου Αλεξάνδρου.
Το επίθετο Ελληνιστικός προέρχεται από τον γερμανικό όρο Hellenismus τον οποίο εισηγήθηκε ο ιστορικός Johann Gustav Droysen που αφορούσε την ιστορία του Αλεξάνδρου και των διαδόχων του.
Κατά τον ιστορικά Droysen (Ντρόϊσεν) ο Ελληνισμός (Hellenismus) δηλαδή τα 300 χρόνια που ακολούθησαν τον θάνατο του Αλεξάνδρου, συμβολίζει την μίξη του Ελληνικού και του Ανατολικού πολιτισμού, μια πολιτισμική ανάμειξη που προετοίμασε το έδαφος για την επικράτηση του Χριστιανισμού.
Πολλοι μελετητές πριν αλλά και μετά από αυτόν,
αντιμετώπισαν την Ελληνιστική εποχή ως περίοδο παρακμής σε σύγκριση προς την χρυσή εποχή του κλασικού 5ου και 4ου π.Χ. αιώνα, ή έστω ως μια αναγκαστική μετάβαση ανάμεσα στην κλασική Αθήνα και στην ηγεμονία της Ρώμης.
Σε αντίθεση με τους άλλους, ο Γερμανός ιστορικός Γιόχαν Γκούσταφ Ντρόυζεν (1808 –1884) - που έργο του για τον Μέγα Αλέξανδρο εξιδανίκευσε την μορφή εξουσίας και ισχύος των λεγομένων μεγάλων ανδρών, υπήρξε θερμός υποστηρικτής της πολιτικής του Αλεξάνδρου που πρώτα «κατέκτησε» και στη συνέχεια «εξελλήνισε» τον κόσμο.
Ήταν αυτός που ανέδειξε τη σημασία της ηγετικής προσωπικότητας του Αλεξάνδρου και της
πεφωτισμένης μοναρχίας που επέβαλε, εγκαινιάζοντας έτσι μια ολότελα καινούρια εποχή για την ανθρωπότητα.
(Μαρμάρινη κεφαλή του Μεγάλου Αλεξάνδρου από την Πέλλα, Πρώιμη Ελληνιστική περίοδος, Αρχαιολογικό Μουσείο Πέλλας.)
H εδραίωση, η ακμή και η συγχώνευση πολιτισμών
Κατά την ελληνιστική περίοδο, η ελληνική πολιτιστική επιρροή και ισχύς έφτασε στο απόγειό της στη Μεσόγειο και πέραν αυτής.
Μετά την κατάκτηση της Περσικής Αυτοκρατορίας των Αχαιμενιδών από τους αρχαίους Μακεδόνες το 330 π.Χ. και τη διάλυσή της λίγο αργότερα, τα ελληνιστικά βασίλεια ιδρύθηκαν:
Στην νοτιοδυτική Ασία (Αυτοκρατορία των Σελευκιδών, Βασίλειο της Περγάμου)
Στη βορειοανατολική Αφρική (Βασίλειο των Πτολεμαίων) και
Στη νότια Ασία (Ελληνοβακτριακό Βασίλειο, Ινδοελληνικό Βασίλειο).
Αυτό είχε ως αποτέλεσμα την εισροή Ελλήνων αποίκων και την εξαγωγή του ελληνικού πολιτισμού και της ελληνικής γλώσσας σε αυτά τα νέα βασίλεια, που εκτείνονται μέχρι τη σημερινή Ινδία.
Αυτά τα νέα βασίλεια επηρεάστηκαν επίσης από τους αυτόχθονες πολιτισμούς, υιοθετώντας τοπικές πρακτικές όπου ήταν επωφελείς, αναγκαίες ή βολικές για την ενότητα της αυτοκρατορίας.
Ο ελληνιστικός πολιτισμός αντιπροσωπεύει έτσι μια συγχώνευση του αρχαίου ελληνικού κόσμου με αυτόν της Δυτικής Ασίας, της Βορειοανατολικής Αφρικής και της Νοτιοδυτικής Ασίας.
Αυτό οδήγησε στη δημιουργία μιας κοινής ελληνικής διαλέκτου με βάση την Αττική, γνωστής ως Κοινή Ελληνική, η οποία έγινε η lingua franca σε ολόκληρο τον αρχαίο κόσμο.
Η επέκταση του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού στην Ανατολή.
Είναι η τρίτη και τελευταία φορά στην αρχαία ελληνική ιστορία που επεκτάθηκε ο χώρος όπου δρούσαν οι Έλληνες.
Χάρτης της Μακεδονικής αυτοκρατορίας (4ος αιώνας π.Χ.) με γαλάζια επισήμανση των πόλεων που ιδρύθηκαν από τον Μέγα Αλέξανδρο. Απεικονίζονται οι γνωστές 22 από τις συνολικά 70 σύμφωνα με μαρτυρίες.
Ο Στέφανος Βυζάντιος, ιστορικός του 6ου αιώνα μ.Χ., αναφέρει στα «Εθνικά» του 18 Αλεξάνδρειες.
Οι 22 γνωστές Αλεξάνδρειες:
Αλεξανδρούπολη η Θρακική > [Θράκη]
Αλεξάνδρεια Μέλα Κόλπου > [Εύξεινος Πόντος]
Αλεξάνδρεια της Λάτμου
Αλεξάνδρεια της Ισσού (Αλεξανδρέττα) > [Μικρά Ασία]
Αλεξάνδρεια Ασσυρίας [Μεσοποταμία]
Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου [Μεσόγειος]
Αλεξάνδρεια η Εσχάτη [στο σημερινό Τατζικιστάν]
Αλεξάνδρεια του Ωξού
Αλεξάνδρεια η Σκυθική
Αλεξάνδρεια Βουκεφάλα
Αλεξάνδρεια Νίκαιας
Αλεξάνδρεια του Καυκάσου [Βακτριανή]
Αλεξάνδρεια η Αρία (Χερά)
Αλεξάνδρεια η Παρθυινή
Αλεξάνδρεια του 'Υφαση
Αλεξάνδρεια (Κανταχάρ)
Αλεξάνδρεια του Ινδού
Αλεξάνδρεια Ινδική
Αλεξάνδρεια η Προφθασία
Αλεξάνδρεια (Λιμένας) [Ινδικός ωκεανός]
Αλεξάνδρεια της Καρμανίας [Περσικός Κόλπος]
Αλεξάνδρεια η Σουσιανή
Άγαλμα του Αλεξάνδρου στο Αρχαιολογικό μουσείο Κωνσταντινούπολης.
Οι ιδρύσεις νέων πόλεων συνεχίστηκε και από τους διαδόχους και τους επιγόνους και οδήγησε στη δημιουργία δικτύου Ελληνίδων πόλεων, με κυρίαρχο πολιτισμικό στοιχείο το Ελληνικό.
Στη συνέχεια, τα όρια της εξάπλωσης του ελληνισμού ταυτίστηκαν με τα όρια της εξάπλωσης της Ρώμης προς την Ανατολή. Ειναι γνωστό ότι ο Ιούλιος Καίσαρας θαύμαζε τον Αλέξανδρο και στόχος του ήταν να τον ξεπεράσει.
Η ευημερία και η πρόοδος στις τέχνες, τη λογοτεχνία, το θέατρο, την αρχιτεκτονική, τη μουσική, τα μαθηματικά, τη φιλοσοφία και την επιστήμη χαρακτηρίζουν την εποχή.
Η Νίκη της Σαμοθράκης θεωρείται ένα από τα μεγαλύτερα αριστουργήματα της ελληνιστικής τέχνης.
Στην ελληνιστική περίοδο υπήρξε άνοδος σε:
Τέχνες: Νέα Κωμωδία, αλεξανδρινή ποίηση
Μεταφραστικές προσπάθειες: οι Εβδομήκοντα
Φιλοσοφία: οι φιλοσοφίες του στωικισμού, του επικουρειανισμού και του πυρρωνισμού.
Επιστήμη: τα έργα του μαθηματικού Ευκλείδη και του πολυμαθούς Αρχιμήδη είναι υποδειγματικά.
Οι πολιτιστικές επιρροές απο τις κατακτημένες χώρες (ΝΔ Ασία, ΒΑ Αφρική, Ινδία)
Η θρησκευτική σφαίρα επεκτάθηκε και συμπεριέλαβε νέους θεούς, ελληνοαιγυπτικές και ανατολικές θεότητες, όπως: Ο ελληνοαιγυπτιακός Σέραπις.
Ανατολικές θεότητες όπως ο Άττις και η Κυβέλη, καθώς και έναν συγκρητισμό μεταξύ του ελληνιστικού πολιτισμού και του του βουδισμού στη Βακτρία και τη βορειοδυτική Ινδία, ο ελληνοβουδισμος
Οι ελληνοαιγυπτικές θρησκείες
Η λατρεία της Ισιδας, του Οσιρι και του Σέραπη
Ο ελληνοαιγυπτιακός θεος Σέραπις
Οι Ανατολικές θεότητες, «ο Άττις και η Κυβέλη»
Ο Ελληνοβουδισμός
Είναι όρος που χρησιμοποιείται για να περιγράψει την πολιτισμική πρόσμιξη στοιχείων του ελληνικού πολιτισμού και του βουδισμού , η οποία ξεκίνησε τον 4ο αιώνα π.Χ. με την έναρξη της ελληνιστικής περιόδου, και συνεχίστηκε ως τον 5ο αιώνα.
Ο βουδισμός είναι απο τις πιο αρχαίες θρησκείες του κόσμου, 6ος-4ος αιώνας π.Χ.
Τυπικό δείγμα της ελληνοβουδιστικής τεχνοτροπίας αποτελεί το ανθρωποκεντρικό μαρμάρινο γλυπτό όπου απεικονίζεται ο Γκαουτάμα Βούδας, 2ος αιώνας π.Χ.
Η αφετηρία
Οι περιοχές από τις οποίες ξεκίνησε περιλαμβάνουν αυτές του σύγχρονου Αφγανιστάν, Πακιστάν και Ινδίας.
Ήταν μια πολιτιστική συνέπεια μιας μακράς αλυσίδας γεγονότων, που ξεκίνησε με την εκστρατεία των Μακεδόνων του Μεγάλου Αλεξάνδρου στα βόρειοδυτικά της ινδικής χερσονήσου, συνεχίστηκε με την ίδρυση του Ελληνικού βασιλείου της Βακτριανής (πρώην μέρος της δυναστείας των Σελευκιδών) και τη μετεξέλιξη του σε ινδοελληνικό βασιλείο, και επεκτάθηκε με την εγκαθίδρυση της αυτοκρατορίας των Κουσανιτών η οποία είχε υιοθετήσει πολλά χαρακτηριστικά του πολιτισμού αυτού (όπως το ελληνικό αλφάβητο, καλλιτεχνικές τεχνοτροπίες, φιλοσοφικά ρεύματα).
Ο Ελληνοβουδισμός επηρέασε την πρώιμη καλλιτεχνική και πνευματική ανάπτυξη του βουδισμού, και συγκεκριμένα του Μαχαγιάνα βουδισμού.
Ο Βουδισμός επεκτάθηκε στην Κεντρική και Νοτιοανατολική Ασία από τον 1ο αιώνα και διαδόθηκε ως την Κίνα, Κορεατική χερσόνησο, Ιαπωνία, Σιβηρία και Βιετνάμ.
Δίγλωσσο διάταγμα(Ελληνικά και Αραμαϊκά) του Ινδού βασιλιά Ασόκα του Μέγα (273 - 232 π.Χ.)
Το 326 π.Χ., ο Αλέξανδρος κατέκτησε τη βόρεια περιοχή της Ινδίας, η οποία την εποχή εκείνη εκτεινόταν ως και τις περιοχές του σύγχρονου Αφγανιστάν.
Η φιλοσοφία του Αλεξάνδρου για νέες ιδέες, συμπόρευση και ενότητα
Ο Αλέξανδρος κατάφερε να ανακυρηχτεί σε ηλικία 20 χρονών Αρχηγός των Ελλήνων, πλήν των Λακαιδεμονίων. Να ενώσει όλες τις Ελληνικές πόλεις κάτω από μία αρχή, μία εξουσία, έτσι ώστε το εκστρατευτικό σώμα που θα περνούσε τον Ελλήσποντο να αποτελεί ένα ενιαίο σύνολο, ένα αρμονικό σώμα το οποίο θα είχε ένα κεφάλι, ένα μυαλό, τον Αλέξανδρο.
Στη συνέχεια κατάφερε να ενώσει όλους τους λαούς τους οποίους κατέκτησε κάτω από μία αρχή. Και όπως γράφει ο Πλούταρχος:
Ετσι ο Μέγας Αλέξανδρος κατάφερε να εξημερώσει την Ασία και να διαδώσει τον Ελληνικό πολιτισμό από τον Ελλήσποντο ώς την Ινδία. Κατάφερε να εφαρμόσει το πολιτειακό σύστημα του Ζήνωνος, του Ιδρυτή της στωικής φιλοσοφίας.
Δηλαδή, να μήν κατοικούν οι άνθρωποι κατά πόλεις χωρισμένες, με διαφορετικούς νόμους, αλλά να θεωρούνται όλοι οι άνθρωποι συμπολίτες ( αν και από διαφορετικά έθνη ) και πολίτες του ίδιου κράτους και να υπάρχει μία τάξη και ένα δίκαιο για όλους.
Αυτό ο Ζήνων το διατύπωσε σαν ένα όνειρο για επίτευξη, σαν μια διδασκαλία προς εφαρμογή, την Φιλοσοφική Πολιτεία.
Ο Μέγας Αλέξανδρος το εφάρμοσε στην πράξη. Δεν ακολούθησε τη συμβουλή του Αριστοτέλη, να φέρεται στους Ελληνες σαν Βασιλιάς και στους υπόλοιπους σαν τύρρανος.
Ο Αλέξανδρος και ο δάσκαλος του, Αριστοτέλης
Αλλά, θεωρώντας τον εαυτό του ως απεσταλμένο του θεού και ρυθμιστή εθνών, ένωσε όλους τους λαούς, με την πειθώ ή με τη βία και κατάφερε τη συνύπαρξη ανθρώπων με διαφορετικά ήθη και έθιμα, θρησκεία και νοοτροπία, έτσι ώστε να θεωρούν σαν συγγενείς τούς αγαθούς και τους κακούς σαν ξένους.
Προωθούσε την αντίληψη ότι η διάκριση Ελληνας από βάρβαρο δεν στηρίζεται στα διαφορετικά ρούχα, στη διαφορετική καταγωγή και στα διαφορετικά έθιμα. Αλλά υποστήριζε ότι Ελληνας είναι ο ενάρετος, ενώ βάρβαρος είναι ο κάκιστος.
Ο Μέγας Αλέξανδρος λοιπόν θέλησε να καταλάβουν οι άνθρωποι πως οι διαφορές μεταξύ των λαών είναι τελείως επιφανειακές και πρέπει να υπάρχει σεβασμός και κατανόηση στα διαφορετικά ήθη και έθιμα, στα διαφορετικά πιστεύω και όπως γράφει ο Πλούταρχος:
Ίδρυσε και θεμελίωσε περίπου 70 πόλεις, οι οποίες αποτέλεσαν κέντρα ανάπτυξης και διάδοσης του Ελληνικού πολιτισμού. Θαυμαστό παράδειγμα είναι η Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, μία πόλη που έμελλε να γίνει με την αρχική ώθηση του Μεγάλου Αλεξάνδρου πνευματική μήτρα της Ελληνιστικής περιόδου, αλλά και της μετέπειτα χριστιανικής επικράτησης.
Ο Αλέξανδρος είχε μεγάλη εκτίμηση στους φιλοσόφους και τους συμπεριφερόταν ανάλογα.
Ο Πλούταρχος γράφει:
Πλήθος άλλων προσφορών και δωρεών αποδεικνύουν όχι μόνο την γεναιόδωρη φύση του Μ.Αλέξανδρου γενικά, αλλά την γεναιοδωρία του ειδικά προς τους φιλόσοφους. Μιά γεναιοδωρία που πήγαζε από μιά ψυχή που έδινε περισότερη αξία στα πνευματικά αγαθά από ό,τι στα υλικά.
Αν και Βασιλιάς έμπαινε πρώτος στην μάχη, δίνοντας το παράδειγμα στους στρατιώτες του.
Ενας Βασιλιάς που δεν ήξερε μόνο να διατάζει αλλά και να εκτελεί ο ίδιος τις διαταγές που έδινε. Θεωρούσε πως η μεγαλύτερη νίκη που μπορεί να πετύχει κάποιος είναι η νίκη στον εαυτό του για να μπορεί να τον ελέγχει.
Αποτέλεσμα αυτής της νίκης του Αλέξανδρου είναι η εγκράτειά του προς τις ηδονές. Δεν δέχθηκε καμία γυναίκα δίπλα του παρά μόνο αυτήν που είχε παντρευτεί.Αν και πολλές φορές οι φίλοι του τον παρότρυναν να γευτεί την ηδονή με διάφορες γυναίκες ή αγόρια.
Ο Αρριανός γράφει πως ο Αλέξανδρος εγκαθιστούσε τη Δημοκρατία ως πολίτευμα σε κάθε χώρα που κατακτούσε. Μιά Δημοκρατία που βοηθούσε στη λειτουργία των τοπικών θεσμών κάθε πόλης, κάτω όμως από μιά κοινή Αρχή. Καταργούσε τους υπερβολικούς φόρους και κατάφερνε να κατακτά εκπολιτίζοντας και όχι καταστρέφοντας.
Το μόνο που κατέστρεφε ήταν το παλιό, αυτό που είχε φθαρεί και δεν δεχόταν να αλλάξει προς το καλύτερο.
Εδινε περισότερη σημασία στις ουσιαστικές δυνάμεις του ανθρώπου, όπως τη σοφία, τη δικαιοσύνη, τη μεγαλοψυχία, την Ανδρεία, ανεξάρτητα αν αυτός ήταν εχθρός ή φίλος. Ετσι όταν καταλάβαινε πως ο κυβερνήτης της πόλης που κατακτούσε ή ο βασιλιάς του έθνους το οποίο νικούσε είχε αυτές τις αρετές, τον διόριζε πάλι άρχοντα, ανεξάρτητα αν είχε παραδοθεί ή νικηθεί μετά από μάχη.
Η επιρροή της βουδιστικής φιλοσοφίας στους Ελληνες Στωικούς
Αρκετοί φιλόσοφοι, όπως ο Πύρρων, Ανάξαρχος και ο Ονησίκριτος, λέγεται πως συνόδευαν τον Αλέξανδρο στις εκστρατείες του στην Ανατολή.
Κατά τους 18 μήνες που βρίσκονταν στην Ινδία, είχαν τη δυνατότητα να έρθουν σε επαφή με τους Ινδούς ασκητές, οι οποίοι γενικώς περιγράφονται ως Γυμνοσοφιστές.
Ο Πυρρίων (360-270 π.Χ.) επέστρεψε στην Ελλάδα και έγινε ο πρώτος Σκεπτικιστής και ο ιδρυτής της φιλοσοφικής σχολής του Πυρρωνισμού.
Ο Έλληνας βιογράφος Διογένης ο Λαέρτιος αναφέρει πως η γαλήνη και αποσύνδεση από τα εγκώσμια του Πύρρου είναι χαρακτηριστικά που αποκτήθηκαν στην Ινδία.
Λίγα από τα αποφθέγματά του είναι απευθείας γνωστά, αλλά θυμίζουν καθαρά τη σραμανική (800-200 π.Χ.), πιθανώς βουδιστική, σκέψη:
Τίποτα δεν υπάρχει στα αλήθεια, αλλά η ανθρώπινη ζωή κυβερνάται από τη συνήθεια... Το Τίποτα είναι από μόνο του περισσότερο Αυτό παρά Εκείνο.[4]
Άλλος ένας από τους φιλοσόφους αυτούς, ο Ονεισίκριτος, ένας Κυνικός, αναφέρεται από τον Στράβωνα πως έμαθε στην Ινδία τις ακόλουθες συμβουλές:
Πως τίποτα το οποίο συμβαίνει σε έναν άνθρωπο δεν είναι κακό ή καλό...
Πως η καλύτερη φιλοσοφία είναι αυτή που ελευθερώνει τη σκέψη [και] από την ευχαρίστηση και [από] τη θλίψη[5])
Αυτή η θεώρηση θυμίζει την ρήση των Στωικών φιλόσοφων «Μηδέν κακόν αμιγές καλού». που σημαίνει πως σε κάθε πράγμα, όσο και αν φαίνεται αρνητικό, βρίσκεται πάντοτε κάτι το θετικό.
Ο Στωικισμός είναι φιλοσοφική σχολή των Ελληνιστικών και Ρωμαϊκών χρόνων (300 π.Χ. – περίπου 250 μ.Χ.), η οποία ιδρύθηκε στην Αθήνα από τον Ζήνωνα τον Κιτιέα με κέντρο την Ποικίλη Στοά, από όπου και πήρε το όνομά της.
Ο Στωικισμός και ο χριστιανισμός, θρησκείες και φιλοσοφίες που συγχωνεύθηκαν και άνθισαν στον ελληνιστικό κόσμο μοιράστηκαν τις ίδιες ιδέες για τον φτωχό και τον αδύναμο άνθρωπο και την σχέση του με τον Θεό και την θέωση του ανθρώπου.
Δεν είναι τυχαίο ότι οι Ελληνες αποδέχτηκαν τις ιδέες του χριστιανισμού γιατί πάντα ήταν ανοιχτοί στις νέες ιδέες, τις νέες θρησκείες, τις νέες φιλοσοφίες.
Ετσι γεννήθηκε η Ελληνορθοδοξία.
Όλες οι παλαιές λατρείες εξακολούθησαν να υπάρχουν. Παράλληλα, όμως, και νέες, ανατολικές λατρείες διαδόθηκαν με πιο χαρακτηριστικό φαινόμενο τη λατρεία της προσωπικής ευζωίας βασιλέων και άλλων επιφανών πολιτικών προσώπων.
Μολονότι το φαινόμενο πρωτοεμφανίστηκε το 404 π.Χ. με τον Σπαρτιάτη Λύσανδρο, αποτελεί γνώρισμα των ελληνιστικών χρόνων λόγω της συχνότητας της εμφάνισής του.
Πότε σηματοδοτείται το τέλος της ελληνιστικής εποχής;
Οι μελετητές και οι ιστορικοί διχάζονται ως προς το ποιο γεγονός σηματοδοτεί το τέλος της ελληνιστικής εποχής.
Οι προτάσεις περιλαμβάνουν:
την τελική κατάκτηση της ηπειρωτικής Ελλάδας από την Αρχαία Ρώμη το 146 π.Χ. μετά τον Αχαϊκό Πόλεμο
την τελική ήττα του Πτολεμαϊκού Βασιλείου στη Ναυμαχία του Ακτίου το 31 π.Χ. και
την μεταφορά της πρωτεύουσας της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας στην Κωνσταντινούπολη από τον αυτοκράτορα Μέγα Κωνσταντίνο το 330 μ.Χ.
Ο Άγγελος Χανιώτης ολοκληρώνει την Ελληνιστική περίοδο με τον θάνατο του Αδριανού το 138 μ.Χ., ο οποίος ενσωμάτωσε τους Έλληνες πλήρως στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία
Μπορεί επίσης να δοθεί ένα εύρος από το 321 π.Χ. έως το 256 μ.Χ.
Στις 13 Ιουνίου 323 π.Χ. ο Αλέξανδρος πέθανε στην Βαβυλώνα. Λίγο πριν πεθάνει ρωτήθηκε σε ποιόν αφήνει τη βασιλεία του και απάντησε «τώ κρατίστω», δηλαδή «στον δυνατότερο».
Διάδοχος
Ο Αλέξανδρος πέθανε χωρίς να κηρύξει διάδοχο. Ο γιος του Αλέξανδρος Δ΄ είχε μόλις γεννηθεί και ο ετεροθαλής αδερφός του Φίλιππος Αρριδαίος δεν είχε τα απαραίτητα προσόντα. Οπότε όλοι οι στρατηγοί του Μ. Αλέξανδρου ξεκίνησαν μια διαμάχη μεταξύ τους για το ποιος θα γίνει διάδοχος του θρόνου.
Διάλυση
Η διαμάχη ήταν άγρια με αποτέλεσμα να διασπαστεί η αυτοκρατορία του Αλέξανδρου σε τέσσερα κράτη: στην περιοχή της Ευρώπης (συγκεκριμένα της βόρειας Ελλάδας) επανασυστάθηκε το Βασίλειο της Μακεδονίας, στη Μικρά Ασία ιδρύθηκε το Βασίλειο της Θράκης (που διαλύθηκε και στη θέση του ιδρύθηκε το Βασίλειο της Περγάμου), στις περισσότερες περιοχές της Συρίας, της Μεσοποταμίας και της Περσίας ιδρύθηκε το Βασίλειο των Σελευκιδών και στην Αίγυπτο και την Παλαιστίνη το Βασίλειο των Πτολεμαίων.
Η δημιουργία της Ελληνορθόδοξης πολιτισμικής παράδοσης
Η διδασκαλία του Χριστού και η εκκλησία του Δήμου: Η συνάντηση του ελληνισμού με τον χριστιανισμό
Ο ελληνικός κόσμος είναι ο πρώτος που όχι μόνο συνάντησε τον χριστιανισμό αλλά τον υιοθέτησε και τονν διαμόρφωσε ως θρησκευτικό δόγμα, ως μεταφυσική προβληματική και βεβαίως ως φιλοσοφία ζωής και τρόπου του θρησκεύεσθαι. Δηλαδή, ως θεολογία και μεταφυσική, ως πολιτισμική πραγματικότητα.
Αυτό ξεκινάει απο τα πρώτα χρόνια μετά τον θάνατο του Χριστού (μετά το 33 μ.Χ.). Οι Ελληνες δημιούργησαν τους όρους μιάς σημαντικής ρήξης με τον Ιουδαϊσμό. Προκειται για μία, εξ υπ' αρχής, νέα θρησκεία η οποία έδωσε το στίγμα μιας νεας φιλοσοφιας ζωής στην ιστορία. Για πρώτη φορά στην ιστορία της ανθρωποτητας που μία θρησκεία οικοδομεμίται εξ υπ' αρχής, ενώ άλλες γεννιούνται ως βίωμα στις μεταφυσικές ανησυχίες του ανθρώπου για την μεταθάνατο ζωή.
Οι χριστιανικές προδιαθέσεις στην Αρχαία Ελληνική Θρησκεία
Ο Χριστός, στην επι του Ορους Ομιλία, κήρυξε τον μωσαϊκό νόμο. Οι Ελληνες απέρριψαν τον μωσαϊκό νόμο*, οι Ελληνες απέρριψαν την περιτομή (μέσα απο τα κηρύγματα του Αποστόλου Παύλου**) και μετέβαλαν την αγαπητική σχέση (οταν έχω δύο χιτώνες δίνω τον έναν στους φτωχούς) σε κοινωνικό πρόταγμα, και επανέφεραν την δημοκρατία στην πόλη που κατήργησαν οι Ρωμαίοι. Γι' αυτό και ονομάστηκε εκκλησία του Χριστού. Ειναι η εκκλησία του Δήμου των πιστών και φεύγει απο την ιουδαϊκή βάση. Αυτο ήταν μία επανάσταση εναντίον των Ρωμαίων και της ολιγαρχίας.
Αυτή η ανάγκη της οικουμένης που δημιούργησαν οι Ελληνες, ώστε να διαμορφωθεί μία νεα ιδεολογία που θα υπηρετεί τον λαό, δηλαδή την εκκλησία του δήμου των πιστών, αφού η ολύμπια θρησκεία κατέληξε να υπηρετεί την θεϊκή απεικόνιση του αυτοκράτορα. Ηταν μία σοβαρή αμφισβήτηση της ρωμαϊκής κυριαρχίας η οποία χρησιμοποίησε την ολύμπια θρησκεία για να ηγεμονεύσει.
Ο θεός έχει ανθρώπινη μορφή, ο ανθρωπομορφισμός είναι η προσέγγιση της νέας θρησκείας υπο το πρίσμα της Ολύμπιας θρησκείας.
*Οι Εβραίοι θεωρούσαν ότι η σωτηρία της ψυχής προερχόταν από την τήρηση των κανόνων της Τόρα, ενώ οι χριστιανοί θεωρούσαν ότι προερχόταν απο την πίστη στον Χριστό, πέρα απο σύνορα και έθνη. Τοτε, κατηγόρησαν τον Παύλο ότι έχει διδάξει στους Εβραίους της Διασποράς την Απόσταση σε σχέση με τους κανόνες της περιτομής και της διατροφής για τα παιδιά τους. Και αυτή η κατηγορία θα οδηγήσει στη φυλάκιση του Αποστόλου Παύλου).
** Επιστολη Προς Φιλιππήσιους, Γ'(3) 1-8
Με περιτομή την όγδοη ημέρα, κατάγομαι από το γένος Ισραήλ, από τη φυλή Βενιαμίν, Εβραίος από γονείς Εβραίους, κατά το νόμο Φαρισαίος, κατά το ζήλο διώκτης της εκκλησίας, κατά τη δικαιοσύνη που υπάρχει στο νόμο έγινα άμεμπτος.
Αλλά βεβαιότατα, και τα πάντα θεωρώ πως είναι ζημιά για την υπεροχή της γνώσης του Χριστού Ιησού του Κυρίου μου. Για τον οποίο τα πάντα ζημιώθηκα και .... ...τα θεωρώ σκουπίδια, για να κερδίσω το Χριστό.
Ο Λόγος του Χριστού και η δημοκρατία της Αρχαίας Ελλάδας
Οι χριστιανοί οργανώθηκαν ως πολιτικό κίνημα γιατί ο χριστός δίδαξε στον δήμο, και όχι στον εβραϊκό ναό, τον οποίο αμφισβήτησε. Το ίδιο συνέβη και με τους Αποστόλους και τους Πατέρες της Εκκλησίας. Δίδαξαν εν δήμω, χωρίς να αξιώσουν να γίνουν ιερατείο.
Αυτή είναι μία ουσιώδης διαφορά. Γιατί δεν θα μπορούσαν στον ελληνικό δημοκρατικό κόσμο να διαμορφώσουν θεσμό εξουσίας υπερκείμενο με δόγματα για να τα εφαρμόζουν οι πολίτες.
Αυτο τι δείχνει; οτι η νέα θρησκεία έρχεται να προσαρμοστεί σε αυτό που είναι η κοινωνία.
Η κοινωνία στον Ιουδαϊκό κόσμο
Η κοινωνία στον Ιουδαϊκό κόσμο ήταν δεσποτική αλλά ειχε αποκτήσει ανθρωποκεντρικά στοιχεία την εποχή των Σελευκιδών και των Πτολεμαίων, αλλά το εβραϊκό ιερατείο κρατούσε την θρησκεία όπου ο Θεος ήταν απρόσωπος, απροσπέλαστος και προσομοίωνε στον απολυτο μονάρχη και τον δεσπότη της Ανατολής, στην ασιατική δεσποτεία.
Οταν στην Δύση επικράτησε η φεουδαρχία απο τον 5ο αιώνα, και εκεί έχουμε την ελληνική εκδοχή του χριστιανισμού. Τότε ο Πάπας γίνεται μονάρχης, υπερκείμενος ακόμα και των οικουμενικών συνόδων που είναι η σύνοδος των αντιπροσώπων των πόλεων, αυτός καθορίζει το δόγμα, αυτός αποφασίζει τι είναι χριστιανικό και τι όχι, αυτός υιοθετεί το αλάθητο και την Ιερά Εξέταση. Δηλαδή, η παπική εκκλησία γίνεται μια κρατική δεσποτεία ασιατικού τύπου και σ' αυτήν καλείται να προσαρμοστεί το πλήρωμα των δουλοπαροίκων.
Ιουδαϊκή κοινωνία και ελληνισμός
Η ίδια η ιουδαϊκή κοινωνία παρήγαγε την σκέψη του Χριστού μέσα στο ελληνικό περιβάσλλον. Εαν δεν είχε υπάρξει ελληνισμός δεν θα είχαμε την διδασκαλία του Χριστού, που διδάσκει αυτό που δεν ήταν ο ιουδαϊσμός και για τον οποίο ασκούσε κριτική. Ο Ιουδαϊσμός δεν παρήγαγε τον Χριστό γιατί ήρθε σε αντίθεση με αφετηρίες τις ελληνικές παραστάσεις της εποχής. Περί της ελευθερίας (του αυτεξούσιου), περί του τρόπου του θρησκεύεσθαι, περί του ρόλου και του ελέγχου της εκκλησίας απο ένα ιερατείο και τους γύρω ηγετικούς παράγοντες κ.ο.κ.
Πως μια θρησκευτική διδασκαλία στην Ιουδαία καταφερε σε 2-3 αιώνες να εξαπλωθεί στον τότε γνωστό κόσμο
Οταν οι Ελληνες ζήτησαν να δουν τον Χριστό απάντησε: «Ηρθε η στιγμή να δοξαστεί ο Υιός του Ανθρώπου». Απο τους αποστολους μέχρι τους πατέρες της εκκλησίας που δομησαν τον χριστιανισμό σε φιλοσοφικό δόγμα, την διάδοση του χριστιανισμού, την κάνουν οι Ελληνες, μέσα στον ελληνικό κόσμο.
Η μόνη πόλη που επισκέφτηκε ένας αποστολος ήταν η Ρώμη.
Ολες οι άλλες πολεις ειναι οι ελληνικές μητροπόλεις: Εφεσσος, Φιλίππους, Κόρινθο, Θεσσαλονίκη, Φιλαδελφεια, Αθήνα κ.ο.κ.
Δεν υπήρχε ενδιαφέρον για τον Χριστό και τους Αποστόλους έξω απο τον ελληνικό κόσμο. Ετσι διδασκεται ο χριστιανισμός στα Ελληνικά. Πως θα μπορούσε να εφαρμοστεί σε έναν Ελληνα ο μωσαϊκός νόμος, που είναι δεσποτικός νόμος. Δεν μπορούσε να εφαρμόσει την περιτομή, ας πούμε, σε έναν ελευθεριαζοντα άνθρωπο.
Οι χριστιανοί και οι ολύμπιοι στη θρησκεία, δεν είχαν θέματα κοινωνικής ηθικής που εισήχθησαν στη συνέχεια. Οι χριστιανοί πήγαιναν στα λουτρά γυμνοί, κολυμπούσαν εκεί, ότι έκαναν και αυτοί της ολύμπιας θρησκείας. Πολύ αργότερα, οικοδομήθηκε, επειδή η εκκλησία, ο κλήρος, δεν είχε κοσμική εξουσία, ήταν περιορισμένος στον ναό. Με αυτόν τον ηθικό τρόπο μπόρεσε να διεισδύσει στον λαό.
Γιατί επικράτησε ο χριστιανισμός και όχι ο παγανισμός στον ελληνικό κόσμο
Δεν υπήρχε παγανισμός, αυτά ήταν για τους χωρικούς. Οι της ολύμπιας θρησκείας ήταν στην πόλη.
Οι χριστιανοί δίδαξαν απο άμβωνος, δηλαδή χρησιμοποίησαν την δημοκρατική ρητορική τέχνη εν δήμω, και οργανώθηκαν διαπολεωτικά, και αποτέλεσαν μεγάλη πολιτική δύναμη.
Αντίθετα, η ολύμπια θρησκεία δεν είχε τέτοια αντίληψη, την υποστήριζαν οι φιλόσοφοι.
Ειναι λάθος, το ότι υποστηρίζεται ότι απο μια στιγμή και μετά, η έννοια του «Ελληνα» έγινε μια εχθρικη πραγματικότητα προς τους χριστιανούς.
Ενω οι χριστιανοί εκδιώχθησαν απο το ρωμαϊκό κράτος, η αντιμαχία τους ήταν προς το θρησκευτικό ολύμπιο ιδίωμα.
Αντιπαλος δεν ήταν ο Ελληνας ως εθνοτικη, ως πολιτισμική πραγματικότητα, αλλά η ολύμπια θρησκεία.
Η έννοια του γένους του Ελληνα, ποτέ δεν σταμάτησε να υπάρχει, απο την πρώτη μέρα του χριστιανισμού μέχρι τέλους.
Το γνωρίζουν οι ίδιοι οι χριστιανοί του Βυζαντίου. Ενας πατέρας της εκκλησίας είπε στον Ιουλιανό: «Η έννοια του Ελληνα, τα πεπραγμένα τα φιλοσοφικά και άλλα των Ελλήνων, δεν είναι μόνο δικά σας, είναι και δικά μας».
Στην εποχή της εικονομαχίας μας λέει ένας στοχαστής της εποχής: «Η εικονομαχία ειναι ένα ασιατικό ιδίωμα. Η εικονολατρεία ειναι ελληνικό ιδίωμα του θρησκεύεσθαι, με εθνοτικούς ορους».
Ο Πέτρος Πατρίκιος, ο Αγάθιος και άλλοι, ειναι φιλόσοφοι, στοχαστές που μιλάνε με όρους ελληνικότητας. Οι Ελληνες, οι Ρωμαίοι, οι Λατίνοι, κ.ο.κ.
Σημαντικό: Την εποχή του χριστιανισμού, πορεύονται στην ιστορία, δύο έννοιες του Ελληνα, που είνναι:
Ο Ελληνας του θρησκεύεσθαι της Ολύμπιας θρησκείας και
Ο Ελληνας ως εθνοτική πραγματικότητα που στεεγάζει και τους χριστιανούς και της ολύμπιας θρησκείας.
Ανάμεσα στον ελληνισμό της ολύμπιας θρησκείας και στον ελληνισμό του χριστιαανισμού υπαρχει μια ενότητα που τους διαφοροποιεί το δόγμα.
Ο Βασίλειος ο Βουλγαροκτόνος δεν εορτάζει την νίκη του στην Αγιά Σοφιά, αλλά κατέβηκε στην Αθήνα και προσκύνησε στον Παρθενώνα, που τότε είχε μετατραπεί σε χριστιανικό ναό (Παναγία η Αθηνιώτισσα).
Εγινε με βία η εισβολή του χριστιανισμού στον ελληνικό κόσμο;
Ολη η πορεία του Βυζαντίου δεν έχει ούτε μία στιγμή εξάπλωσης δια της βίας. Γινεται με τον ευαγγελισμό όπως λέγεται. Δηλαδή με την διδασκαλία της χριστιανικής θρησκείας. Το Βυζάντιο δεν έκανε ποτέ θρησκευτικούς πολέμους.
Αντιθέτως, η Δύση, η Καθολική Εκκλησία διεπραξε πάρα πολλους θρησκευτικούς πολέμους. Εδινε θρησκευτικό υποβαθρο σε μία λεηλατική πολιτική που ασκούσε, με βάση την φεουδαρχία και τη δεσποτεία. Οπως έκανε με τις Σταυροφορίες στην Αιγυπτο και την Κωνσταντινούπολη.
Υπήρχαν μη χριστιανοί στο Βυζάντιο;
Υπήρχαν μειονότητες, ορισμένοι Ιουδαίοι, ορισμένοι μουσουλμάνοι, που αν δεν δημιουργούσαν προβλήματα γίνονταν αποδεκτοί.
Ειναι καταλύτης για την εδραίωση του Χριστιανισμού ο Μέγας κωνσταντίνος;
Ο Κωνσταντίνος δημιούργησε μία τομή που έχει κοσμοιστορική σημασία. Παρέδωσε την ρωμαϊκή πρωτεύουσα στους Ελληνες ως καταπίστευμα.
Πανω σε αυτό το δόγμα συγκρούεται η παπική εκκλησία και η Δύση με τους Ελληνες για το ποιος είναι κληρονόμος του ρωμαϊκού imperium, δηλαδή, της δυνατότητας να ηγεμονεύουν στην οικουμένη.
Δεν ξέρουμε αν ο Κωνσταντίνος είχε συνείδηση του τι έκανε αλλά το αποτελεσμα ειναι καταλυτικό. Επανέφερε την οικουμένη εκεί που διαμορφώθηκε και εκεί που ανήκε. Στους Ελληνες.
Γιατί οι Ρωμαίοι ποτέ δεν έπαψαν να είναι κατακτητές.
Ο Ομ. Καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης και πρώην Πρύτανης του Παντείου Πανεπιστημίου κ. Γιώργος Κοντογιώργης απαντάει στα ερωτήματα της εκπομπής De profundis (Εκ βαθέων) της Δημοτικής Τηλεόρασης Θεσσαλονίκης (TV 100), η οποία μεταδόθηκε στις 10.3.2024 και είχε θέμα «Η συνάντηση του ελληνισμού με το χριστιανισμό».
Σωτήρης Γουνελάς: Οι αρχαίοι, ο Χριστός και ο πολιτισμός της βαρβαρότητας
Ο ελληνικός πολιτισμός ως οικουμενική πρόταση - Μια ελπίδα για τον 21ο αιώνα, Σεπτέμβριος 2023 – Αρχαία Ολυμπία. μ
Πηγές:
Βικιπαίδεια
Comments